Geçen hafta ki yazımda değindiğim şehirlerden olan Paris, Londra ve Barselona için planlamada kırılma noktalarını ve bu kırılma noktalarında nasıl müdahalelerde bulunduklarını anlatacağım.
Avrupa’da ki kentlerin büyük çoğunluğu için gelişme ve planlamadaki kırılma noktasında sanayi devrimi yer almaktadır. Sanayi devriminin sonuçlarından olan kırsal alanlardan kentsel alanlara doğru yapılan düzensiz göç, sınıf ayrımının oluşmasına ve çevre sorunlarının artmasına neden olmuştur. Bu sonuçlar beraberinde kentsel yerleşik alanlarda ki sorunları da beraberinde getirmiştir. Kentlerde plansız olarak sanayi, ticaret ve konut bölgelerinin oluşması sınıfsal ayrışmanın yanı sıra mekânsal ayrışmaya yol açmıştır. Kentte oluşan mekânsal sorunlarla birlikte salgın hastalıkların yayılması da artmıştır. Bu durumlar dikkate alındığında kentlerin dönüşüme ve yenilenmeye ihtiyaç duyması kaçınılmaz bir gerçek olmuştur.
Paris’te bu dönüşüm 1850’li yıllarda III. Napolyon tarafından görevlendirilen mimar Haussmann tarafından imparatorun istekleri doğrultusunda yapılmaya başlanır. İmparator şehirdeki dar sokakların yukarıda belirttiğim sorunların yanında yönetimsel sorunları da beraberinde getirdiği için kentin ne kadar tarihi dokusu olursa olsun kuzey güney yönünde bir, doğu batı yönünde iki çizgi çekerek buralardaki yapıların tamamen yıkılmasını istemiştir. Yıkılan yapıların yerine geniş bulvarlar ve yine en az kendileri kadar büyük meydanlar yer alacak şekilde planlama çalışmaları yapılmasını istemiştir. Paris’te ki ilk dönüşüm hareketi bu şekilde başlamıştır. Sonrasında yapılan birçok değişiklikle Paris bugünkü halini almıştır. Fakat Paris’te bu kadar köklü değişiklik yapılmasına rağmen hala günümüze kadar gelen sorunları da vardır.
Londra’da ki dönüşüm Paris’teki kadar keskin olmaz. Zamanla ihtiyaçlar doğrultusunda açılmış ana yollar birbirine bağlanmaz, meydanlar da Avrupa kentleriyle karşılaştırılamayacak ölçüde küçüktürler. Yoların büyük bir kısmı Roma zamanından kalma eski yolların izini takip eder. Kentte sanayi devrimi sonrasında oluşan yoğunluktan dolayı 1800’lü yıllarda kentin çevresinde yapılan yeni yerleşmeler soyluların yerleşim alanları olmuştur. Fakat Londra’da topraklar üzerindeki mülkiyet yapısından dolayı bütüncül bir kent planının yapılması neredeyse 2.dünya savaşı yıllarını bulmuştur. Abercombie tarafından yapılan planla şehrin kademeli olarak dışa doğru büyümesi amaçlanmış, “kent merkezi, alt kent, uydu kentler bölgesi ve yeşil kuşak” olmak üzere dört temel belirlendi. Londra böylelikle ilk kez geniş çaplı bir modern kent planlamasının nesnesi oldu ve diğer modern kentlerle aynı çizgiye oturdu. Londra, 18. Yüzyıl’da başladığı dönüşümle birlikte Paris’e kıyasla kendine özgü kentsel dokusunu nispeten koruyarak, 20. Yüzyıl’da da yine kendine özgü koşulları barındıran bir planlama ile dönüşümü yapılmıştır.
Barselona’da ki dönüşüm ise sanayi devrimi sonrası artan nüfus ve bununla birlikte artan salgın hastalıklar sonucunda yapılma gereksinimi ile olmuştur. Bu gereksinim sonrasında şehrin surları yıkılmış ve Katalan mühendis Cerda tarafından mevcut yerleşimden dört kat büyük bir yerleşim planlanmıştır. Surlar dışında mevcut yerleşimlere fazla zarar verilmeden planlama çalışmaları yapılmıştır. Yapılan bu planlarda çok yönlü bakış açısı güdülmüş ve “modern şehir” anlayışı ilk burada ortaya çıkmıştır. Bu sayede insanlara birlikte yaşayacağı alanlar sunarak sınıf ayrımının ortadan kaldırmanın yanı sıra, insanların yaşam kalitesini artırılması amaçlanmıştır. Yapılan binalar standart bir büyüklükte olacak ve her konut güneş alacak şekilde planlandı. Bu şekilde ızgara doku planla ile bu uygulamalar yapılmıştır.
Sizlere bu hafta dünyanın üç önemli şehrinin planlama yaklaşımlarını kısaca anlatmaya çalıştım. Önceki yazımda bu yazımda sizlere anlatacağımı söylediğim İstanbul’u yerleşim olarak benzer olan Roma ile birlikte kıyaslayarak anlatmak için bir sonraki yazıma bıraktım. İkisinin en büyük ortak özelliği ise yedi tepe üzerine kurulmuş olmasıdır. Yazımı okuduğunuz için teşekkür ederim.
