Önceki yazımda belirttiğim gibi bu yazımda sizlere İstanbul’u ve yerleşim alanı olarak benzer olan, her ne kadar bir boğazı olmasa da yedi tepe üzerine kurulu başka bir şehir olan Roma ile birlikte anlatmaya çalışacağım.

Öncelikle İstanbul’u anlatmak isterim. Tarihin bilinen en önemli şehirlerinden biridir diyebiliriz. Dünya üzerinde akarsular tarafından ikiye bölünen birçok şehir olsa da deniz tarafından (boğaz) ikiye bölünen nadir şehirlerdendir en başta.  İstanbul M.S. 300’lü yıllardan başlayıp cumhuriyet dönemine kadar gelen bir başkentlik serüveni vardır. Bu süreçte dört farklı devlete hatta imparatorluğa başkentlik yapmış tarihi önemi yüksek bir şehirdir. Bu tarihi izlerinin büyük bir bölümünü ise hala taşımaktadır. İstanbul şehrinin ilk izleri tarihi yarım ada ve çevresinde görülmektedir.. İstanbul’un kentsel 3 bin yıllık başkentlik tarihi ise yaklaşık 1600 yıllıktır ve bu süreçte dünyanın en önemli şehirlerinden birisi olmuştur.

Kentsel tarih olarak incelediğimizde ise yerleşim özellikleri İstanbul’un fethine kadar roma ile aynı özellikleri göstermekteydi. Osmanlı da hukuk ve geleneklere göre fetih edilen şehir sulh teslim edilirse şehirdeki halkın canına ve malına zarar verilmez göç ile gelen Müslümanlar şehrin çevresine yerleştirilirdi, savaşla alınırsa halk esir edilir ibadethaneleri ise camiye çevrilirdi. İstanbul’da fetih döneminde galata bölgesi sulh ile alınmasına rağmen tarihi yarım ada bölgesi savaşla alındığı için ibadet hanelerin camiye çevrilmesi hukuken mümkün hale gelmiştir. Bu dönem sonrasında İstanbul artık Türk-İslam izleri ile eski yerleşmeler korunarak yeniden düzenlenmiştir. İstanbul’un çevresinde yapılan yerleşmelerde ise merkez veya meydan sayılan yerlerde cami yapılmış sonrasında çevresine halkın yerleşmesine izin verilmiştir. Bu yerleşim biçimi sanayi devrimine kadar sürmüştür. Bu süreç sonrasında diğer büyük şehirlerde de olduğu gibi İstanbul’da da sorunları beraberinde getirmiştir. Fakat bu süreçte Osmanlı devleti ekonomik ve siyasi sorunlar arttığı için Osmanlıda diğer Avrupa şehirlerinde olan dönüşüm gerçekleşmemiştir. O dönemde gerçekleştirilemeyen dönüşümün zararlarını bugün İstanbul’da ulaşım ve sanayi alanlarının yer seçimi gibi birçok konuda sorunlar yaşanmasına neden olmaktadır. İstanbul’da bu yöndeki dönüşümler cumhuriyet döneminde 1940’lı yıllarda başlamış fakat hala keskin bir düzenleme yapılamamıştır.

İstanbul’un Gayrettepe, Esentepe, Kuştepe, Seyrantepe, Gültepe, Fikirtepe, Çamlıca Tepesi gibi birçok şehre ismini veren tepesi bulunmaktadır. Fakat sürekli dillerden düşmeyen yedi tepesi ise bunların aksine tarihi yarımada da bulunan Topkapı Sarayı Tepesi, Çemberlitaş Tepesi (Pierre Loti), Beyazıt Tepesi, Fatih Tepesi, Yavuzselim Tepesi, Edirnekapı Tepesi, Kocamustafapaşa tepesidir. Yani İstanbul 7 tepe söylemi bu tepeler üzerine kurulmuş tarihi yarımadadan almaktadır.

Rama’yı anlatacak olursak, şehri de dünya tarihinde önemli yeri olan imparatorluklara başkentlik yapmış bir şehirdir. Milattan önce kurulmuş bir şehir olan roma şehri Roma İmparatorluğu ve İtalyan devletlerinden önemli izler taşımaktadır. Çoğu Avrupa şehrinin aksine Roma şehri sanayi devrimi döneminde kentsel dönüşüm gerçekleştirmemiştir. Mevcut yerleşim düzeni korunmuştur. Roma’da bu müdahalelerin yapılamamasının nedenlerinden biri ise şehrin içinde bulunan özerk yapıdaki Vatikan’dır. Başka bir nedeni ise 15 yy. dan başlayan bir savaş dönemine girmesi ve 1871 yılında İtalyan birliği kurulmuş ve roma yeniden başkent seçilmiştir. Roma şehrinde Hristiyan inancının kültürel yapısı fazlasıyla görülmektedir. Bununla birlikte hristiyan inancının öncesinden gelen yapıları korumuş ve kentsel yaşama kazandırılmış bir kenttir. Roma’da bugün dahi kullanılan yollarda çok öncelerden yapılmış drenaj sistemleri sayesinde korunması kolay olmuştur.

Roma’nın İstanbul ile benzer olan yerleri ise dünyaya yön veren devletlere başkentlik yapmalarını yanı sıra ilk kuruldukları merkezler olarak deniz kenarında bulunan 7 tepe üzerine kurulmasıdır. 

Bir sonraki yazımda sizlere Türkiye’nin planlama açısından en önemli şehirlerinden olan Erzincan, Kars ve Aydın Atça’yı anlatacağım yazımı okuduğunuz için teşekkür ederim.

ASLAN ARSLAN

Şehir ve Bölge Plancısı

aslanrslan69@gmail.com

twitter: @aslanrs69